Mobbing (Psikolojik Taciz) Nedir

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca 2014 yılında yayınlanan İşyerlerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) Bilgilendirme Rehberi isimli broşürde “Kamu kurumlarında ve özel sektörde çalışma ilişkilerini ve mağdurun sağlığını olumsuz yönde etkileyen, işyerinin ve çalışanların verimini düşüren psikolojik taciz tek bir nedenle açıklanamayacak kadar kapsamlı ve karmaşık bir süreçtir.” tanımı yapılmıştır.

Yapılan araştırmalara göre, mobbing mağdurlarının birçoğunun iyi eğitim almış, vizyon sahibi, yorum yapma ve çözüm üretebilme yeteneği gelişmiş, başarılı ve iyi bir dış görünüşe sahip kişiler oldukları tespit edilmiştir. (Ümit Güveyi, “Memur Disiplin Hukukunda Mobbing”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.XVII, 2013, S.1-2)

Türkiye Büyük Millet Meclisi Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu Yayın No:6’da bulunan 657 DMK ve Diğer Personel Kanunları başlığının devamında İşyerinde Mobbing (İşyerinde Psikolojik Taciz)’e yönelik açıklama aşağıdadır:

Soruşturmalar kurum dışına taşınmalıdır. Zorbalar, mağdur hakkında sudan bahanelerle soruşturma açmakta, mağdura suç uydurulmakta, uydurulan suça disiplin cezaları uydurulmaktadır. Suç isnat eden de cezayı veren de zorbanın kendisidir. Bu mağdurun daha mağdur, zorbanın daha da zorba olmasının yolunu açmaktadır. Soruşturmaların tümüyle kurum dışından konunun uzmanları muhakkikler tarafından yapılması için yasal düzenleme yapılmalıdır.

Türkiye Barolar Birliği Dergisi’nin 2015/117’nci sayısında 6413 sayılı TSK Disiplin Kanununun Esasları (Yazar: Mehmet ALKAN) konulu makalenin Sonuç ve Değerlendirmebaşlığının devamında yer alan ifade aşağıdadır:

Bu olumlu hususların yanında nitelik itibarıyla 657 sayılı Kanundan farklı türde disiplin cezalarının bulunması (hizmete kısmi süreli devam, hizmet yerini terk etmeme, oda hapsi), bazı cezalar için idari yargı yolunun kapalı olması (uyarma, kınama, hizmete kısmi sürelidevam), belli sürelerde belirlenen ceza puanı veya ceza sayısına ulaşan personel hakkında silahlı kuvvetlerden ayırma işleminin yapılabilmesi bezdiri (mobbing) aracı olarak kullanılabileceğinden Kanunun olumsuz düzenlemeleri olarak değerlendirilmektedir.

Mobbing (Psikolojik Taciz) Nedir

Mobbing kavramı, öncelikle bir etolog olan Konrad Lorenz tarafından hayvan grup davranışlarını tanımlamak için kullanılmıştır. Lorenz, küçük hayvanlardan oluşan bir hayvan grubunun tek ve daha büyük bir hayvanı korkutmak amacıyla sergiledikleri saldırgan davranışları mobbing olarak ifade etmiştir.

Mobbing kavramını ilk kez insanlar arasındaki iletişim biçimini ifade etmek için kullanan kişi ise İsveçli Peter Paul Heinemann’dır. İsveçli bir hekim olan Peter Paul Heinemann, çocukların sınıf içindeki davranışlarını incelerken, bir grup çocuğun genellikle tek bir çocuğa karşı sergiledikleri tahrip edici (yıkıcı) davranışlarını mobbing olarak ifade etmiştir.

Ancak 80’li yıllarda, iş yaşamında mobbing kavramını ilk kez kullanan kişi ise İsveç’te yaşayan Alman asıllı endüstri psikoloğu Heinz Leymann’dır. Leymann’a göre “çalışma hayatında psikolojik taciz (mobbing), bir veya birden fazla kişi tarafından, sistematik olarak genellikle bir kişiye yöneltilen ve bu kişiyi çaresiz ve savunmasız bir duruma iten, hasmane, ahlak dışı ve süreklilik arzeden eylemler aracılığıyla kurulan iletişim biçimi”dir. Leymann buna “psikolojik terör” de demektedir.

Leymann’a göre işyerinde psikolojik tacizden söz edebilmek için, bu eylemlerin sık yapılması (en az haftada bir kere) ve uzun bir zaman dilimine (en az altı ay) yayılması ve bu eylemler nedeniyle mağdur olan kişinin ruhsal, psikosomatik ve sosyal açıdan derin bir mutsuzluk içine girmesi gerekmektedir. Dolayısıyla Leymann, eylemlerin sık, sürekli ve sistematik olması özelliği üzerinde durmaktadır.

Türkiye’de Mobbing Kavramı

Doktrinde mobbing kavramını Türkiye’ye tanıtan kişi ise çalışma psikoloğu olan Prof.Dr.Pınar Tınaz’dır. Tınaz’ın bu konuda birçok çalışması bulunmaktadır. Tınaz’ın çalışmalarından birinde işyerinde psikolojik taciz  kavramı işyerinde diğer çalışanlar veya işverenler tarafından tekrarlanan saldırılar şeklinde uygulanan bir çeşit psikolojik terör olarak tanımlamaktadır.

Tınaz’a göre işyerinde psikolojik taciz kavramı, kişinin saygısız ve zararlı bir davranışın hedefi olmasıyla başlayan bir süreci ifade etmekte olup, sistematik bir şekilde uygulanan her türlü kötü muamele, tehdit, şiddet ve aşağılama gibi davranışları kapsar.

Türk Dil Kurumu ise, mobbing kelimesinin karşılığı olarak bezdiri kelimesini kullanmış ve bezdiri kavramının tanımını ise iş yerlerinde, okullarda vb. topluluklar içinde belirli bir kişiyi hedef alıp, çalışmalarını sistemli bir biçimde engelleyip huzursuz olmasına yol açarak yıldırma, dışlama, gözden düşürme şeklinde tanımlamıştır. (Mine KASAPOĞLU TURHAN, “Kamu Görevlileri Bakımından İşyerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) ve Hukuki Korunma Yolları”, 2013, S.90-91)

Murat ÇELİK