Bir ŞAH Hamlesi: ROK

Satranç oyununda ROK hamlesi; sanıldığının aksine, Şah ve Kale’nin ortak bir hamlesi değil BİR ŞAH HAMLESİ olarak kabul edilmektedir. Satranç turnuvalarında, özellikle küçük yaş gruplarında yarışan sporcuların uygularken tereddüt ettiği bu özel hamle, çoğu zaman sporcuları anlaşmazlığa sürüklemektedir. Oyunun satranç kurallarına uygun ve adil olarak devam etmesi; hamleyi yapan oyuncunun ilk olarak hangi taşa (Şah veya Kale) dokunduğunun, tek eliyle mi yoksa her iki elini kullanarak mı hamle yaptığının, her iki taşa da aynı anda dokunup dokunmadığının vb. durumların satranç hakemi tarafından tespit edilmesiyle mümkündür.

Satranç oyununda FIDE Satranç Kuralları gereği, kuraldışı bir durum oluşturmuyorsa, oyuncu ilk dokunduğu taşı oynamak zorundadır. Buna bağlı olarak; oyuncunun iki elini birden kullanması durumunda aynı anda iki farklı taşa dokunma olasılığı bulunacağından, her bir hamle tek el ile yapılmalıdır. Rok hamlesinde, Şah ve Kale olmak üzere iki taşın birden hareket ettirilmesi söz konusu olduğundan, bu kuralların bilinmesi ve doğru uygulanması büyük önem taşımaktadır.

FIDE Satranç Kurallarına Göre ROK Hamlesi

FIDE Satranç Kuralları Madde 3.8.2’de Şah’ın hareketi olarak Rok hamlesi; aynı renkteki Şah ile Kale’nin, oyuncunun ilk yatayı boyunca gerçekleştirdikleri bir hamle olarak tanımlanmıştır ve şöyle yapılır:

Şah, başlangıç karesinden, yine başlangıç karesinde bulunan Kale’ye doğru iki kare ilerler, ardından kale, şahın en son geçmiş olduğu kareye konur.

Şah veya Kale’nin daha önce oynanmış olması durumunda, oyuncu Rok yapma hakkını kaybeder. Ayrıca; Sah’ın Rok yaparken geçeceği veya Rok yaptığında gideceği kareler rakip taşlarca işgal edilmiş ya da tehdit ediliyor ise ya da Şah ve Kale arasında Rok’u etkileyecek herhangi bir taş varsa, oyuncunun Rok yapması geçici olarak engellenir.

• Beyaz oyuncu KISA ROK yapamaz, arada At (g1 karesinde) bulunuyor.

• Beyaz oyuncu UZUN ROK yapabilir. Çünkü Siyah Fil, şahın bulunduğu, geçeceği veya gideceği karelerden birini tehdit etmiyor. (b1 karesini tehdit ediyor.)

• Siyah oyuncu KISA ROK yapamaz, şahın geçeceği kare (f8 karesi) Beyaz Fil tarafından tehdit ediliyor.

• Siyah oyuncu UZUN ROK yapamaz, arada Fil  (d8 karesinde) bulunuyor.

Eğer hamlede olan bir oyuncu; 

• Şah’ına ve Kale’lerinden birine (her ikisinede) dokunursa, bu Kale’nin olduğu tarafa (bunun geçerli bir hamle olması koşuluyla) Rok yapmalıdır.

• Bilerek Kale’lerinden birine ve sonra şahına dokunursa, bu hamlede bu yöne Rok yapmasına izin verilmez ve ilk dokunduğu taş olan Kale’yi oynamalıdır.

• Rok yapmak amacıyla, Şah’ına ve Kale’lerinden birine dokunursa, ama bu Kale’yle yapılacak Rok geçersiz (bir hamle) ise, oyuncu Şah’ıyla geçerli bir hamle yapmak (buna öteki Kale’yle Rok yapmak da dahildir) zorundadır. Eğer Şah’ın geçerli bir hamlesi yoksa oyuncu, geçerli herhangi bir hamleyi yapmakta serbesttir.

Rok yapılırken, oyuncu Kale’yi Şah’ın en son geçmiş olduğu kareye bıraktığında hamle yapılmıştır. Oyuncu Şah’ı elinden bıraktığı anda, hamle henüz yapılmamıştır ama bu yönde geçerli bir Rok yapma olanağı varsa oyuncunun başka bir hamle yapma hakkı kalmamıştır. Bu kaleyle Rok yapmak geçersiz (bir hamle) ise, oyuncu Şah’ıyla geçerli başka bir hamle yapmak (buna öteki Kale’yle Rok yapmak da dahildir) zorundadır. Eğer Şah’ın geçerli bir hamlesi yoksa oyuncu geçerli herhangi bir hamleyi yapabilir.

Eğer bir oyuncu hamle yapmak için iki elini kullanırsa (örneğin Rok yaparken, taş alırken veya piyon terfi ederken) ve saatine basarsa, o hamle kural dışı hamle olarak kabul edilecek ve kural dışı hamle olarak cezalandırılacaktır.

FIDE Satranç Kuralları Madde7.5.5 gereği, oyuncu tarafından tamamlanan ilk geçersiz (kural dışı) hamle için, hakem rakip oyuncuya iki dakika ek süre verecektir; aynı oyuncunun ikinci kez geçersiz bir hamleyi tamamlaması halinde, oyun bu oyuncu için hakem tarafından kayıp ilan edilecektir. Bununla birlikte, rakip oyuncunun bu oyuncuyu geçerli herhangi bir olası hamleler dizisi ile mat edemeyeceği bir konuma ulaşılmışsa oyun berabere olur.

Murat ÇELİK