İlk Satranç Saati: Tumbling Chess Clock

Satranç tahtasının başına karşılıklı oturmuş iki oyuncu hayal edin. Sessiz ve neredeyse hareketsiz bir şekilde tahtadaki taşlara konsantre olurlar. Düşünürler, düşünürler ve düşünürler. Nihayetinde hamle sırasında olan oyuncu, ağır bir hareketle elini satranç tahtasına doğru uzatır, bir taşı hareket ettirerek hamlesini tamamlar. Hamle sırası diğer oyuncuya geçer. Her iki oyuncu da taşların yeni konumuna konsantre olurlar. Yeniden düşünürler, düşünürler ve düşünürler. 

Rakip Şah’ı devirmek maksadıyla satranç tahtasının başına oturan iyi bir satranç oyuncusu, geliştirdiği taktik ve strateji doğrultusunda, olası onlarca hamleden en iyisini arar. Bu arayış; süre kısıtlaması olmayan bir oyunda, rakibin hatta varsa seyircilerin sıkılmasına neden olmaktadır. 

Howard Staunton ve Pierre St. Amant arasında 1843 yılında oynanan bir maçta 66 hamle yapılmış ve oyun 14,5 saat sürmüştür. Bu oyun, maçı izleyen kişilerce, satranç maçından ziyade fiziksel dayanıklılık testi olarak tanımlanmıştır.

1851 yılında Londra’da düzenlenen ilk uluslararası satranç turnuvasında, oyunlar amaçsızca bazen de kasıtlı olarak uzamış ve bu durum fazlaca eleştirilmiştir. Bunun üzerine; Tassilo von Heydebrand und der Lasa (1818-1889) isimli bir şahıs, her oyuncunun ayrı saatler yoluyla zamanının sınırlandırılması gerektiğini söylemiştir. 1852 yılında A. Cantab isminde bir yazar da oyuncuların sürelerini kısıtlamak maksadıyla kum saati kullanılması gerektiğini önermiştir. Öneriye göre; her oyuncu için 3’er saatlik ayrı bir kum saati kullanılacak, oyuncu hamledeyken kum akacak, hamle sırası geçince kum saati kum akmayacak şekilde yatay konumda masanın üzerine yatırılacaktı.

Fikir Howard Staunton ve diğer önde gelen satranç oyuncuları tarafından desteklendi. Kum saatleri 1861’den 1875’e kadar satranç maçları ve turnuvalarda kullanıldı. Ancak, sıcaklık ve nemin etkisiyle kum cama yapışıyor, kum saatinin zamanı hatalı göstermesine sebebiyet veriyordu. Ayrıca, bir oyuncunun kazara kum saatinin yanlış ucunu tersine çevirmesi sorunlara neden oluyordu.

1883 yılında İngiliz Thomas Bright Wilson (1843-1915) tarafından “Tumbling Chess Clock” olarak adlandırılan mekanik bir zamanlama cihazı icat edildi. Bu cihaz; bir denge aletinin karşıt uçlarında ayarlanmış sarkaçlı iki saatten oluşuyordu. Bir oyuncu hamlesini yaptığında, kendi saatinin sarkacını durduruyor ve bu şekilde rakibinin zamanını başlatıyordu. İlk olarak 1883 yılında Londra’da düzenlenen bir turnuvada kullanıldı ve ilk defa bir oyuncu zaman sınırını aşarak oyunu kaybetti.

Murat ÇELİK